སྟེང་ཆེན་རྫོང་།
རྩོམ་པ་པོ་ཁྱུང་པོ་བ་ཨོ་རྒྱན་རིག (༢༠༢༡། ༠༤། ༢༦།
སྟེང་ཆེན་རྫོང་ནི་ (Tengchen; Wylie: steng chen rdzong, ZYPY: Dêngqên Zong; simplified Chinese: 丁青县; traditional Chinese: 丁青縣; pinyin: Dīngqīng Xiàn) བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ལྷ་སའི་བྱང་ཤར་དང་ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་གྱི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་ཆགས་པའི་རྫོང་ཞིག་ཡིན། རྫོང་འདིའི་ཤར་ངོས་སུ་རི་བོ་ཆེའི་རྫོང་དང་། ལྷོ་ངོས་སུ་ལྷོ་རོང་རྫོང་དང་དཔལ་འབར་རྫོང་། ནུབ་ངོས་སུ་སྦྲ་ཆེན་རྫོང་དང་སོག་རྫོང་། བྱང་ངོས་སུ་རྫ་སྟོད་རྫོང་དང་ནང་ཆེན་རྫོང་[༡]བཅས་ལ་ས་འབྲེལ་དུ་ཆགས་ཡོད།
རྫོང་འདིའི་མིང་སྐོར།
རྩོམ་སྒྲིགསྟེང་ཆེན།
རྩོམ་སྒྲིག
“སྟེང་ཆེན་”ཞེས་པའི་མིང་དོན་ནི་གྲོང་རོང་ལྟ་བུ་མ་ཡིན་པར་ལུང་པའི་སྒང་ཁོད་ཡངས་པ་ཞིག་ལ་གོ་བ་དང་། སྤྱིར་མིང་འདི་ད་ལྟའི་རྫོང་གི་སྲིབ་ངོས་སུ་གནས་པའི་སྟེང་ཆེན་ཡུལ་ཚོ་ཆགས་སའི་ས་གནས་དེའི་མིང་ཡིན་ཞིང་། སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པའི་སྐབས་དཀར་རུ་དཔོན་ཚང་ས་གནས་དེར་ཆགས་ཡོད། ད་ལྟའི་རྫོང་ཆགས་ས་དེ་ལ་“འཇའ་མོ་ཐང་”[༢]ཟེར་ཞིང་“འཇའ་མོ་”ནི་སོག་པའི་སྐད་དུ་ས་ཚུགས་ལ་གོ་ཞིང་དེ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པར་སོག་པོས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་སྐབས་བྱུང་། འོན་ཏེ་མིང་མཐའི་“ཐང་”ནི་བོད་སྐད་རང་ཡིན་པར་ངེས།
ཁྱུང་པོ།
རྩོམ་སྒྲིག
“ཁྱུང་པོ་”ཞེས་པ་ནི་རྫོང་ཆགས་ཡུལ་ས་གནས་བྱེ་བྲག་པའི་མིང་ཙམ་མ་ཡིན་པར་རྫོང་ཡོངས་ཀྱི་ས་ཁྱོན་ཧྲིལ་པོའི་མིང་ཡིན་ཞིང་མིང་འདི་སྤྱི་ཚོགས་གསར་རྙིང་གཉིས་ཀར་གྲགས། འོན་ཀྱང་ཐ་སྙད་འདི་བོད་ཀྱི་སྔ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཕལ་མོ་ཆེར་མངའ་རིས་ཞང་ཞུང་དང་གཙང་ཁུལ་གྱི་རུས་རྒྱུད་ཅིག་གི་མིང་ཡིན་པ་«ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་»དང་།[༣] «ཉང་རལ་ཆོས་འབྱུང་»[༤]དང་«མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་»[༥] «བློན་པོ་བཀའ་ཡི་ཐང་ཡིག་»[༦] སོགས་སུ་གསལ་བ་ལས་ཁམས་སྟོད་སུམ་པ་རླངས་ཡུལ་གྱིམ་ཤོད་ལ་“ཁྱུང་པོ་”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་བྱུང་བ་མཐོང་དཀའ། འོན་ཀྱང་ཡུལ་འདིར་བོད་གནའ་བོའི་རིག་གནས་གཡུང་དྲུང་བོན་ཤུགས་ཆེར་དར་རྒྱས་ཕྱིན་པ་དང་། བར་སྐབས་ནས་ཡུལ་མིང་ལ་“ཁྱུང་པོ་”ཞེས་ཐ་སྙད་འཇུག་ཚུལ་ལ་དཔགས་ན། སྟོད་ཀྱི་ཁྱུང་པོའི་མི་རྒྱུད་ཁག་གཅིག་ཡུལ་འདིར་འོངས་ནས་གཞིས་ཆགས་པར་བཤད་ཚུལ་དེ་ལ་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་པར་སེམས་ཏེ། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་«མ་ཡིག་གཡུ་མགོ་མ་»[༧]ལས། ཞང་ཞུང་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་གྱི་མི་རྒྱུད་དག་ལ་ཉམས་ཉེས་ཆེན་པོ་བྱུང་སྐབས། བལ་ཡུལ་དུ་བྲོས་པ་ལ་བལ་ཁྱུང་། མོན་ཡུལ་དུ་བྲོས་པ་ལ་མོན་ཁྱུང་། སྟོང་རྒྱུང་རིང་མོའི་སྲས་རྒྱུད་མང་རབས་ཅིག་མངའ་རིས་ནས་གཙང་བརྒྱུད་དེ་ཀོང་པོ་དང་། དེ་ནས་སྤུ་བོ། དེ་ནས་ཁྱུང་འཐོར་ལ་[༨]ནས་ཁྱུང་པོའི་མི་རྒྱུད་འཐོར་ཏེ་རྒྱུད་པ་བྱུང་རབས་ཡོད། འོན་ཏེ་ཡིད་མ་ཚིམས་པ་ཞིག་ལ་ཁྱུང་འཐོར་ལ་ནས་ཁྱུང་པོའི་རྒྱུད་པ་འཐོར་སོང་བ་ཙམ་ལས་“གྱིམ་ཤོད་”དུ་དངོས་སུ་གནས་ཆགས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཁ་གསལ་མི་སྣང་། འོན་ཏེ་«ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་»ལས་དུས་སྐབས་དེར་ཁྱུང་པོ་མུ་ལངས་ཀྱི་སྐུ་མཆེད་ཁྱུང་འཕགས་ཁྲ་བོ་སྤུ་བོ་ལ་ནག་(ཁྱུང་འཐོར་ལ་)ནས་ཆས་ཏེ་ལྷོ་ཡི་རོང་ལྷ་རྒྱལ་མཚན་ཟུར་ནས་ཚུར་ཡོང་ནས་སུམ་པ་གླང་གི་གྱིམ་ཤོད་དུ་ཕེབས་ཚུལ་འཁོད་ཡོད་པར་བཤད།
སུམ་པ་རླངས་ཡུལ་གྱིམ་ཤོད།
རྩོམ་སྒྲིག
དམིགས་བསལ་ཏུ་སྔར་དུས་ཡུལ་འདིར་“སུམ་པ་རླངས་ཡུལ་གྱིམ་ཤོད”ཅེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པ་སྟེ། བོད་བཙན་པོའི་དུས་དང་སིལ་བུའི་དུས་ནས་ཕག་གྲུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་བར་རིམ་པར་བརྩམས་ཏེ་གྲུབ་པའི་«རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་»[༩]ལས། “རུ་དཔོན་གྱིས་སུམ་པ་རླངས་ཡུལ་གྱིམ་ཤོད་བྲག་ཤེལ་ལེ་རྒྱ་གར་གྱི་ཞོལ་རྟ་ཤོད་ལུང་དམར་བཟུང་།” ཞེས་སོགས་ལས་ཤེས་ནུས། ལར་ནས་«རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་»འདི་ཕག་གྲུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་རྩོམ་སྒྲིག་དང་ཁ་སྣོན་བྱས་ཡོད་པ་ལས། དེབ་འདིའི་ནང་གི་ཁམས་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་ལུང་དང་། མི་རྒྱུད། གོམས་གཤིས་སོགས་ཞིབ་ཕྲ་འདི་ལྷ་བུ་ཤེས་པར་མི་ནུས་ཏེ། གཅིག་ནས་ཁོང་དང་ཁོང་ཡན་གྱི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གྲས་སུ་ཁམས་ཁུལ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པའི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ལ་ཁ་གསལ་མེད་པ་དང་། གཉིས་ནས་ཁོང་རང་ཉིད་ཁམས་ཁུལ་དུ་དངོས་སུ་ཕེབས་ཏེ་ཉམས་མྱོང་དང་རྒྱུས་ལོན་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་མེད་པས་སོ། །དེ་ན་ཡིག་ཆ་འདིར་ཁམས་ཁུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་མོར་འགོད་མཁན་དེ་གདོན་མི་ཟ་བར་ཨ་མྱེ་བྱང་ཆུབ་འདྲེ་བཀོལ་ཡིན་པར་སེམས།
ས་བབ་དང་གནམ་གཤིས།
རྩོམ་སྒྲིགརྫོང་གི་ཤར་མཐའ་ནས་ནུབ་མཐའི་བར་སྤྱི་ལེ་ 152 དང་དེ་བཞིན་ལྷོ་བྱང་བར་སྤྱི་ལེ་ 146 ཡོད་ཅིང་ཁྱོན་བསྡོམས་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ 11562 ཡོད། ས་བབས་ཆགས་ཚུལ་ཐད་བོད་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཕལ་མོ་ཆེ་ལྟར་ལུང་པ་འབུར་གཤོང་གི་རྣམ་པར་ཆགས་ཤིང་ས་བབ་ནི་ནུབ་བྱང་མཐོ་ཞིང་ཤར་ལྟོ་དམའ། སྤྱིར་ཡུལ་འདིར་རི་ཆུ་མཚོ་གསུམ་གྱི་མཛེས་ལྗོངས་ལྟ་བས་ཆོག་མི་ཤེས་པ་མང་པོ་ཡོད་པ་སྟེ། སྤུལ་རྒྱལ་གངས་རི་གཙོས་པའི་མཐོ་ཚད་རྨིད་ 5000 ལས་བརྒལ་བའི་རི་བོ་བཅུ་ཕྲག་ཡོད། སྤུ་ཐོག་མཚོ་ཆེ་ཆུང་གི་མཚོན་པའི་མཚོ་དང་མཚེའུ། རྟ་ཆུ་དང་། ཞེ་ཆུ། ག་ཆུ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་གཙང་ཆུ་དྭངས་མོ་ཇི་སྙེད་ཅིག་ཡོད།
ཡུལ་འདིའི་གནམ་གཤིས་ནི་དགུན་དུས་གྲང་ཞིང་སྐམ་ཤས་ཆེ་བ་དང་། དབྱར་དུས་ཚ་གྲང་སྙོམ་ཞིང་གཤེར་ཚད་མཐོ། ལོ་འཁོར་མའི་ཚ་གྲང་གི་འགྱུར་བ་ཆུང་ཡང་ཉིན་གཅིག་གི་ཚ་གྲང་གི་འགྱུར་བ་ཧ་ཅང་ཆེ། ལོ་འཁོར་མོ་གཅིག་གི་ནང་ཆུ་ཚོད་ 2457 རིང་ཉི་མ་འཆར་བས་འཆར་ཡུན་རིང་བ་དང་། ལོ་འཁོར་ཆར་ཞོད་ཀྱི་ཚད་ནི་ 641 mm ཡིན་ཞིང་སད་འབྱུང་བའི་དུས་ཚོད་མངོན་གསལ་མེད།
ལོ་འཁོར་ཆ་སྙོམ་ཚ་གྲང་གི་ཚད་ནི་ 3.4℃ ཡིན་ཞིང་ཚ་ཤོས་ 27℃ དམའ་ཤོས་ཀླད་ཀོར་འོག་གི -25℃ ཡིན་པ་དང་། ས་འཁྱགས་པའི་གཏིང་ཚད་མཐོ་ཤོས་ལ་སོར་ 111 cm. ཡིན།
མི་འབོར་དང་མི་རིགས།
རྩོམ་སྒྲིགསྤྱི་ལོ་ 2020.6 པར་མི་འབོར་བསྐྱར་ཞིབ་ལྟར་ན་མི་གྲངས་ 92,900 སྟེ་འབུམ་ལ་ཉེ་བ་ཡོད་ཅིང་། དེ་དག་ལས་བརྒྱ་ཆ་ 95%བོད་རིགས་དང་། གཞན་དག་ནི་ཧན་རིགས་ (Han 汉族) དང་། ཁ་ཛག་རིགས། (Kazak 哈萨克族) ན་ཤིའི་རིགས། (Naxi 纳西族) ཧུའི་རིགས། (Hui 回族) བའི་རིགས། (Bai 白族) མན་ཆུའི་རིགས། (Manchu,满族) ཡིའི་རིགས། (Yi 彝族) ཏུ་ཇི་ཡ་ཡི་རིགས་Tujia 土家族) སོགས་ཡོད།
གྲགས་ཅན་ས་གནས།
རྩོམ་སྒྲིགཁྱུང་པོའི་རི་བོ་རྩེ་དྲུག་ (孜珠寺 Zizhu) ནི་སྟེང་ཆེན་རྫོང་ནས་ཤར་ཕྱོགས་སུ་སྤྱི་ལེ་ 17 གྱི་ས་སྟེ་[༡༠]རྟ་ཆུ་དང་ཞེ་ཆུ་འདྲེས་མཚམས་ཆུ་མདོ་འགག་གི་ཤར་ངོས་ཀྱི་རི་རྒྱུད། རྟ་ཤོད་དང་ལྗང་ཤོད་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་ཆགས་པའི་བྲག་སྤང་འདྲེས་མའི་རི་བོ་དེ་ཡིན། འདི་ལ་གནའ་དུས་སུམ་པ་གླང་གི་གྱིམ་ཤོད་[༩]ཅེས་པ་དེ་ཡིན་ཞིང་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་རྨིས་ 4850 ལྷག་ཙམ་ཡོད། རི་རྒྱུད་འདིའི་ནུབ་མཐའ་རི་རྩེ་དྲུག་རང་ནས་མཚམས་ཆད་ཡོད་ཀྱང་། ཤར་ནས་རིམ་བཞིན། རྟ་རྒྱལ། ཇོ་རྒྱལ། རོམ་རྒྱལ། ཅོ་ཧོ་དགེ་མ། རྟ་ཤོད་ཟལ་མོ་རི་རྒྱུད་ནས་ཚ་བ་སྒང་བར་དུ་ཐུག་ཡོད། རི་རྒྱུད་འདི་དག་རི་རྩེ་མཐོ་ཤོས་ནི་ཅོ་ཧོ་དགེ་མ་སྟེ་བཤད་ཚུལ་ལ་རི་འདིའི་རི་རྩེ་མོ་ནས་བལྟས་ན། རྒྱ་གར་གྱི་རི་རྟ་སྟན་ཙམ་དང་རྒྱ་ནག་གི་རི་བལ་སྟན་མཐོང་ཟེར་སྲོག་ཡོད། དེ་ནས་“རྟ་ཤོད་ཟལ་མོ་རི་”ནི་སྙན་གྲགས་ཅུང་ཆེ་བའི་རྒྱུད་ཅིག་ཡིན་པ་གླིང་སྒྲུང་སོགས་ལས་ཤེས་ཐུབ།
བོན་ལུགས། རི་འདི་གཙོ་བོ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་གནས་རི་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་བརྩི་བ་སྟེ། བླ་ཆེན་དྲན་པ་སོགས་རིག་འཛིན་གྲུབ་ཆེན་བརྒྱད་ཅུས་བྱིན་གྱིས་བརླབས་པ་འི་གནས་དང་། ཁྱད་པར་དུ་དབུས་སུ་དབལ་ཆེན་གེ་ཁོད་ཀྱི་གནས་ཤེལ་ལེ་རྒྱ་གར། གཡས་ཕྱོགས་སུ་ཁྲོ་བོ་དབང་ཆེན་གྱི་གནས་རི་རྒོད་ཚང་དང་སུམ་པ་མུ་སྤུངས་གསལ་སྟང་གི་བཞུགས་གནས། གཡོན་ཕྱོགས་སུ་མ་རྒྱུད་གསང་མཆོག་མཐར་ཐུགས་ཀྱི་ངོ་ཐི་སེང་གདོང་ཁྲ་མོ་དང་ཞང་ཞུང་སྟོང་རྒྱུང་མཐུ་ཆེན་གྱི་བཞུགས་གནས་སོགས་ངོ་མཚར་བའི་བཀོད་པ་ཇི་སྙེད་གཅིག་ཡོད། གནས་གནས་འདིར་བོན་པོའི་དགོན་ཆེན་ཞིག་ཀྱང་ཡོད།
བན་ལུགས། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པར་བྱོན་པའི་རྙིང་མའི་གཏེར་ཆེན་གནས་ལྩགས་རྩ་གསུམ་གླིང་པས་ (1694–1738) གནས་འདི་ནས་«རྟ་ཕག་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུའི་»ཆོས་སྐོར་དང་བོན་ཆོས་«དབལ་སྲས་གསང་བ་ཐ་ནག་»གི་སྐོར་གཏེར་ནས་བཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད། གང་ལྟར་བན་དེ་ཚོས་ཀྱང་གནས་འདིར་རྩ་ཆེན་དུ་བརྩི་ཞིང་གནས་མཇལ་དང་རི་སྐོར་དུ་འགྲོ་སྲོལ་ཡོད། མ་ཟད་བོད་ཀྱི་གླིང་སྒྲུང་ཤོད་མཁན་རྣམ་པས་ཀྱང་རི་འདི་ལ་ཆེ་མཐོང་ཧ་ཅང་ཆེ་བ་སྟེ། «མོན་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་»ལས་དཔའ་གཡུ་ལྷས་རི་རྩིས་བྱེད་སྐབས། “མ་མཁའ་འགྲོའི་ཚོགས་འཁོར་བཤམས་འདྲ་དེ། །ཁྱུང་པོ་རི་བོ་རྩེ་དྲུག་རེད། །”ཅེས་སོགས་ཀྱིས་མཚོན།
གནས་ཁྲ་མོའི་རྡོ་འབུམ་ནི་བོད་ཁམས་ཀྱི་མ་ཎི་རྡོ་འབུམ་ཆེ་གྲས་དཔེར་ན་ནང་ཆེན་མ་ཎི་འཇའ་དམར། སྐྱེ་དགུའི་རྒྱ་ནག་མ་ཎི། རྫ་ཆུ་ཁའི་དཔལ་དགེ་མ་ཎི་སོགས་དང་དོ་མཉམ་པའི་མ་ཎི་རྡོ་འབུམ་ཆེན་མོ་ཞིག་ཡིན། གོང་ཞུས་ལྟར་གནས་འདི་ཉིད་གླིང་གེ་སར་ཕེབས་ཏེ་གནས་སྒོ་ཕྱེ་བ་ནས་བཟུང་སྤྱན་རས་གཟིགས་གྱི་གདན་སར་གྱུར་ཏེ་མ་ཎི་རྡོ་འབུམ་ཆགས་ཚུལ་ལྟར་ན་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་རྡོ་འབུམ་འདི་བྱུང་ཟིན་པ་དང་།
ཡང་རྒྱ་མོ་བཟའ་ཀོང་ཇོ་ལ་ཡར་གཏུགས་ན་དེའི་སྔོན་ཏེ་དུས་རབས་བརྒྱད་པར་དེད་སོང་ན་ཆོག འོན་ཏེ་ཁ་རྒྱུན་དུ་སེ་རྒྱལ་དབང་བདེ་ཆེན་རྡོ་རྗེས་ཡུལ་ལུང་གང་སར་མ་ཎི་རྡོ་འབུམ་བཞེངས་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཅིག་ཡིན་པར་གྲགས་ཀྱང་། «སེ་ཕུ་རིག་འཛིན་བདེ་ཆེན་རྡོ་རྗེ་མ་བྱོན་གོང་དང་བྱོན་ཚུལ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་»ནང་ལྷ་ཁང་དང་དགོན་པ་བཞེངས་ཚུལ་ལས་རྡོ་འབུམ་གསར་དུ་བཞེངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་མ་འཁོད་པས། གཏམ་རྒྱུད་དེ་དག་ལྷ་ཁང་དང་རྡོ་འབུམ་ནོར་ཏེ་བཤད་ཡོད་པར་སེམས།
རྡོ་འབུམ་ཆགས་ཡུལ་ནི་རྨེ་རུ་རོམ་ཐང་གྲོང་གི་ཆུ་འགྲམ་དང་། མ་ཎི་བརྐོ་སའི་རྡོ་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་ཆུ་རྡོ་གྲོ་དཀར་གྱི་རིགས་“བྱ་རྡོ་”ཞེས་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་རྡོ་དེ་དག་ཉེ་འཁོར་གྱི་བྱ་ཆུ་དང་རྟ་ཆུའི་རྒྱུད་དུ་ཡོད། བརྐོ་བྱའི་གསུང་རབ་ནི་གཙོ་བོ་མ་ཎི་དང་། བཛྲ་གུ་རུ། ཚེ་མདོ། རྡོ་གཅོད། ལྟུང་བཤགས། ཐར་མདོ། གསེར་འོད། གདུགས་དཀར། བརྒྱད་སྟོང་པ། རྡོ་བརྐོས་ལྟ་སྐུ། ཆེ་ས་ནས་རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེ་ཡང་ཚར་གྲངས་མི་ཉུང་བ་ཡོད་པར་ངེས།
རྡོ་འབུམ་འདིའི་རིང་ཚད་ལ་སྐུམ་ཁྲུའམ་མེ་ཊར་ 80 ཞིང་ཚད་ལ་ 65 ཙམ་ཡོད། ས་ངོས་ནས་ཡར་འཕགས་པའི་མཐོ་ཚད་ལ་ཆ་སྙོམ་ཐོག་བརྩེགས་གཉིས་ཙམ་དང་། ས་འོག་ཏུ་ནུབ་ཟིན་པའི་ཚད་ལ་ཐོང་གཤོལ་གྱི་གཤོལ་མདའ་ཞིག་གི་ཚད་ལས་རིང་བར་གྲགས་པས་ཐོག་བརྩེགས་གཅིག་ལས་མཐོ་བར་སེམས། མདོར་ན་གནས་ཁྲ་མོའི་མ་ཎི་རྡོ་འབུམ་ཆེན་མོ་འདི་ནི་ཁྱུང་པོའི་ཡུལ་གྱི་བཀའ་བན་བོན་གཉིས་ལས་བནྡེའི་གནས་རྩ་ཆེ་ཤོས་དང་སྙན་གྲགས་ཆེ་ཤོས་ཤིག་ཡིན།
རྟ་ཤོད་ཟལ་མོ་རི་ནི་སྟེང་ཆེན་དང་རི་བོ་ཆེ་རྫོང་གཉིས་ཀྱི་མཚམས་སུ་ཁེལ་ཡོད་ཅིང་སྟེང་ཆེན་ནས་སྤྱི་ལེ་ 80 ཙམ་གྱི་སར་ཡོད་ཅིང་། ཁྱུང་པོ་རྨེ་རུ་གློག་ཐང་ (麦日村 Mairicun) གི་མདུན་ཐད་ཏག་ཏག་ལ་ཁེལ་གྱི་ཡོད། གནས་འདི་རྙིང་མའི་ལུགས་ཀྱི་གནས་རི་རྩ་ཞིག་ཏུ་བརྩི་བ་སྟེ། གཏེར་ཆེན་སྟག་ཤམ་ནུས་ལྡན་རྡོ་རྗེས་ (1655–1708) རྟ་ཤོད་ཟལ་མོའི་རི་སྒྲོལ་མ་ལ་ཁའི་བྲག་ནས་«གུ་རུ་སྣང་སྲིད་ཟིལ་གནོན་གྱི་བསྐང་བཟློག་»སྐོར་ཁྲོམ་གཏེར་དུ་བཞེས་པར་གྲགས། ཡུལ་མི་ཚོས་དབྱར་དུས་སུ་ནོར་ལུག་དེད་དེ་གནས་སྐོར་དུ་འགྲོ་སྲོལ་ཡོད། ཡང་གེ་སར་གྱི་སྒྲུང་ཡིག་དུ་མའི་ནང་། “རྟ་ཤོད་ཟལ་མོའི་རི་རྒྱུད་ལ། །རྟ་སྒབ་མའི་སྒབ་མ་ཁྲིད་འདྲ་ཡོད། །”ཅེས་པ་གྲགས་ཆེན་རི་བོ་ཞིག་ཏུ་བརྩི་བ།
ཁྱུང་པོའི་ཡུལ་གྱི་གངས་རི་མཐོ་ཤོས་ནི་སྤུ་རྒྱལ་གངས་རི་ཡིན་ཞིང་སྟེང་ཆེན་རྫོང་ག་ཐ་ (嘎他乡) ཡུལ་ཚོའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། འདི་ལ་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་ལ་རྨིས་དྲུག་སྟོང་སུམ་བརྒྱ་ཉེར་བརྒྱད་ཡོད་ཅིང་། རི་འདི་སྟེང་ཆེན་རྫོང་དང་། སྦྲ་ཆེན་རྫོང་། སོག་རྫོང་བཅས་འབྲེལ་མཚམས་སུ་ཆགས་ཡོད། འདི་ཡོད་སར་འགྲོ་དགོས་ན། སྟེང་ཆེན་རྫོང་ཐོག་ནས་སྤྱི་ལེ་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་ཙམ་ཡོད། གཞུང་ལམ་ཨང་སུམ་བརྒྱ་དང་བཅུ་བདུན་པའི་རྒྱུད་ན་ཡོད་པའི་མ་རུ་གྲོང་ཚོའི་ལམ་རྟགས་ཡོད་ས་ནས་བལྟས་ན། སྤུ་རྒྱལ་གངས་རིའི་ཟུར་ཆ་ཅུང་མཐོང་ཐུབ། དེ་ནས་རླངས་འཁོར་ཆུ་ཚོད་གཅིག་ཙམ་གྱིས་བགྲོད་ཐུབ་ཀྱང་འགྲོ་ལམ་སྣུམ་ལམ་མེད་པས་དཀའ་ངལ་ཡོད། རི་འདིར་དུས་བཞིར་འགྱུར་བ་མེད་པར་རང་བྱུང་དུང་གི་མཆོད་རྟེན་ཞིག་ཏུ་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ། མ་ཟད་རི་འདི། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་གནས་རི་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་ཡང་བརྩི་སྲོལ་ཡོད། ཞིབ་ཕྲ་ཤེས་འདོད་ན་སྤུ་རྒྱལ་གངས་རིའི་གནས་ཡིག་སོགས་ལ་བལྟ་བར་འོས།
སྤུ་ཐོག་མཚོ་ནི་སྟེང་ཆེན་རྫོང་སྟེང་ཆེན་ཡུལ་ཚོའི་ཁོངས་སུ་ཡོད་ཅིང་བྱང་ངོས་ནས་ལ་ཞིག་བརྒལ་ན་སླེབས་ཐུབ་ལ་རྫོང་ཐོག་ནས་སྤྱི་ལེ་ 25 ཙམ་གྱི་ལམ་ཐག་ཡོད། སྤྲུ་ཐོག་མཚོ་ཞེས་པ་དེ་མཚོ་གཅིག་རང་མ་ཡིན་པར་རྒྱ་ཁྱོན་མི་འདྲ་བའི་ས་བབ་མཐོ་བའི་མཚེའུ་གཉིས་ལས་གྲུབ་ཡོད། དེ་ཡང་ཤར་ངོས་སུ་ཡོད་པ་དེར་སྤུ་ཐོག་མཚོ་ཆུང་ཟེར་ཞིང་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་གཉིས་ (2 square kilometers) ཡོད་པ་དང་། ནུབ་ངོས་སུ་ཡོད་པ་དེར་སྟོད་མཚོ་ཆེན་ཟེར་ཞིང་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་གསུམ་ (3 square kilometers) གྱི་རྒྱ་ཁྱོན་ཡོད་པ་དང་། མཚོ་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་སྤྱི་ལེ་ 5 ཙམ་གྱི་བར་ཐག་ཡོད། རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་གཞུ་འདོམ་(རྨིས་) 4000-4600 བར་ཙམ་ཡིན།་མཚོ་ཆུའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་ཉེ་འཁོར་དུ་ཡོད་པའི་གངས་རི་དག་ཡིན། ས་གནས་དེ་ནི་རི་བོ་ཆེའི་ཁོངས་གཏོགས་རྡོ་ཤུལ་བ་དང་ནང་ཆེན་འབྲོག་པ་སོགས་དང་ས་འབྲེལ་དུ་ཆགས་ཡོད།
རང་བྱུང་ཆུ་ཚན།
རྩོམ་སྒྲིག
གཞུང་ལམ་ཨང་ 317 པའི་ཕྱོགས་གཡས་གཡོན་གཉིས་ཀར་རང་བྱུང་ཆུ་ཚན་ཆེ་ཆུང་བཅུ་གྲངས་ཡོད་ཅིང་ཆུའི་དྲོད་ཚད་ 38 ནས་ 50 ℃ བར་ཡིན། ཚུ་ཚན་དེ་དག་ཏུ་ཉལ་ན་ལྤགས་ནད་དང་གྲང་བ་སོགས་ལ་ཧ་ཅང་ཕན།
གྲགས་ཅན་མི་སྣ།
རྩོམ་སྒྲིགསྤྱིར་ན་བོད་འདིར་གྲགས་ཆེ་བའི་ཁྱུང་པོའི་མི་རྒྱུད་བརྗོད་ཀྱིས་མི་ལང་ཡོད་པ་སྟེ། དུས་རབས་བདུན་པར་བྱུང་བའི་བོད་བཙན་པོའི་བཀའ་བློན་“ཁྱུང་པོ་སྤུངས་སད་ཟུ་ཙེ”དང་། མེ་ཨག་ཚོམ་སྐབས་སྨན་གཞུང་བོད་ལ་སྒྱུར་མཁན་“ཁྱུང་པོ་ཙེ་ཙེ།” དུས་རབས་དགུ་པ་ཙམ་ལ་བྱུང་བའི་ཡིག་མཁན་གྲགས་ཅན་“ཁྱུང་པོ་གཡུ་ཁྲི།” བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་ཤངས་པ་བཀའ་བརྒྱུད་སྲོལ་འབྱེད་པ་པོ་“མཁས་གྲུབ་ཁྱུང་པོ་རྣལ་འབྱོར།” ལོ་ཙཱ་བ་“ཁྱུང་པོ་ཆོས་ཀྱི་བརྩོན་འགྲུས་”དང་“ཁྱུང་པོ་གྲགས་སེ།” དེ་ཙམ་མ་ཟད་དག་པོ་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་བསྟན་པའི་སྲོང་ཞིང་“རྗེ་མི་ལ་རས་པའི”རུས་རྒྱུད་ཁྱུང་པོ་ཡིན་པོ་ཡིན་ལ། ཕྱིས་བྱོན་རིས་མེད་ཀྱི་སྐྱེས་ཀོང་སྤྲུལ་བློ་གྲོས་མཐས་ཀྱི་གདུང་རིགས་ནི་ཁམས་ཁྱུང་པོའི་མི་རྒྱུད་ཁྱུང་པོ་བླ་མ་གཡུང་དྲུང་ཡིན་ཚུལ་གསལ་བས་སོ། །
འོན་ཀྱང་འདི་བརྗོད་པར་འོས་པ་ནི་ཁམས་ཁྱུང་པོའི་མི་རྒྱུད་དུ་སྐྱེས་ཤིང་རང་ཡུལ་ཁྱུང་པོའི་ཡུལ་དུ་གྲགས་པ་ཐོབ་པའི་མི་སྣ་སུ་བྱུང་ཡོད་མེད་ཅུང་ཙམ་བཤད་ན།
དམངས་ཁྲོད་དུ་སྙན་གྲགས་ཆེ་བའི་ལྟོ་རྟ་ཤོད་བུ་མོ་པདྨ་མཚོ་ནི་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་ 13 པའི་ནང་ཁྱུང་པོ་རྟ་ཤོད་རྨེ་རུ་ཐལ་རྫོང་ཚང་དུ་སྐུ་འཁྲུངས།
དེང་སང་ལྟར་ན། སྟེང་ཆེན་རྫོང་གྱང་སྔོན་ཤང་རོམ་ཐང་གྲོང་སྡེ་ (Tibet, Dengqen, Rongtongcun 西藏丁青县觉恩乡绒通村) ཁོངས་སུ་གཏོགས། ཁོང་སྐུ་འཁྲུངས་སའི་ཕ་ཁྱིམ་ད་དུང་ཡང་ཡོད་ཅིང་ཡུལ་མི་ཚོས་བརྩི་མཐོང་བྱེད། འོན་ཀྱང་ཁོང་སྐུ་འཁྲུངས་ཡུལ་ངོས་འཛིན་ཐད་ལ་བཤད་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཡོད་པ་སྟེ། ཀོང་པོ་ཚོས་ཁོང་ཚོའི་ཡུལ་དུ་འཁྲུངས་པར་འདོད་དེ། ཀཿཐོག་པ་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ་ (1880–1925) ཀོང་པོ་བྲག་དཀར་ལྷ་ཆུའི་ཕྱོགས་སུ་གནས་གཟིགས་ལ་ཕེབས་སྐབས་[༡༡]“རྟ་ཤོད་བུ་མོ་པདྨ་མ་མཚོའི་འཁྲུངས་ཁྱིམ་མཁར་སུ་ལུ་མ་ཧྲལ་”མཇལ་བའི་སྐོར་འཁོད་ཡོད་ཅིང་། ས་གནས་དེ་ནི་དེང་སང་ལྟར་ན་ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའ་རྫོང་། ཉང་པོ་ཤང་། མི་རུ་གྲོང་ཚོའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། དེ་བཞིན་དུ་ཁྱུང་པོ་གྱང་སྔོན་ཟླ་བཟའ་ཐང་ (Dasha 达沙) གི་དཀར་འཇའ་ཚང་དུ་འཁྲུངས་རབས་ཀྱང་བཤད་སྲོལ་ཡོད་མོད། འཁྲུངས་ས་ངོ་མ་དེ་རྨེ་རུ་ཐལ་རྫོང་ཚང་རང་ཡིན་པར་སེམས་ཏེ་ཡུལ་མི་ཚོས་ད་རུང་ཁྱིམ་ཚང་དེར་ཆེ་མཐོང་བྱེད་ཅིང་འདི་ཚང་གི་བུ་མོ་རྣམས་མཁའ་འགྲོ་མའི་རིགས་རྒྱུད་དུ་བརྩི་བ་དང་། དེང་སང་ཡང་ཁོང་བག་མར་ཕེགས་སའི་ཡུལ་སྡེ་དེ་དག་གིས་ཀྱང་དུས་བརྩི་མཐོང་དང་དད་གུས་ཡོད་ཚུལ་འདུག་པ་དང་། ལྷག་དོན་དུ་ཡུལ་འདིར་བྱུང་བའི་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་ནི་གཞན་རྣམས་ལས་ལོ་རྒྱུས་གོ་རིམ་འགྲིག་ཤོས་དང་རྒྱས་ཤོས་ཡིན་པས་སོ། །
དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་གྲགས་ཅན།
རྩོམ་སྒྲིགརལ་པ་ཞེས་པ་ནི་འཁྲབ་སྟོན་ཚོགས་པ་གང་ཞིག་གིས་འཁྲབ་ཐུན་གཅིག་ལ་གཏམ་རྒྱུད་དང་། གླུ་གཞས། ཞབས་བྲོ། བཞད་གད། ལུས་རྩལ་བཅས་སྣེ་འཛོམས་ཀྱི་འཁྲབ་སྟོན་བྱེད་ཚུལ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཡིན། འཁྲབ་ཆས་ལ་ཕོ་རྣམས་ཀྱི་ལག་གཡས་གཡོན་ན་སིལ་སྙན་དང་རྔ་མ་དམར་པོ། སྐེད་པར་ཐིག་གུ་ཁྲ་བོའི་འཛར་ལོ་དཔྱངས། མོ་རྣམས་ཀྱི་ལག་གཡས་གཡོན་ན་རྔ་དབྱུག་དང་རྔ་ཆུང་བཟུང་སྟེ་འཁྲབ་སྲོལ་ཡོད། རལ་པ་འཁྲབ་སྟོན་ནི་སྤྱིར་བོད་ཁམས་ཡོངས་དང་ལྷག་པར་ཁམས་ལ་དར་ཁྱབ་ཆེ། ཁྱད་པར་དུ་ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་སྟེང་ཆེན་རྫོང་ལ་རལ་པའི་ཕ་ཡུལ་ཞེས་མིང་གྲགས་ལྡན་ཡོད་པ་དང་། སྲོལ་རྒྱུན་ཉམས་འགྱུར་གྱིས་ཕྱུག་པའི་སྟེང་ཆེན་རལ་པར་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ལྡན་ཡོད་པ་མ་ཟད་ད་ལྟ་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་ནང་ཚུད་ཡོད་པ་དང་། སྤྱི་ལོ་2002 ལོར་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དབུས་གཞུང་ནས་སྟེང་ཆེན་རྫོང་ལ་“རལ་པའི་ཕ་ས་”ཞེས་པའི་གཟེངས་རྟགས་ཀྱང་གནང་ཡོད།སད།
རལ་པའི་ཐ་སྙད།
རྩོམ་སྒྲིག
རལ་པའི་ཐ་སྙད་ལ་མི་འདྲ་དུ་མ་ཡོད་པ་སྟེ། “རལ་པ་”དང་། “རད་པ།” “རས་པ་”སོགས་འབྲི་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་ཡོད་ཀྱང་། “རལ་པ་”ཞེས་འཐད་པར་སེམས་ཏེ། དེ་ཡང་སྤྱིར་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་སྐྱེས་ཕོ་མོ་ཚང་མ་སྐྲ་རིང་པོ་འཇོག་མཁན་ཤ་སྟག་ཡིན་ཡང་རལ་པ་འཁྲབ་སྐབས་སྐྲ་ཆིངས་ཀྱིས་མ་བཅིངས་བར་ཀློད་དེ་རལ་པ་ཟིང་ཟིང་གིས་ལྟད་མོ་འཁྲབ་པས་དེ་ལྟར་ཐོགས་པར་སེམས། གཞན་“རས་པ་”ནི་རལ་པའི་རྗེས་འཇུག་ལ་སྒྲ་གསལ་པོ་མ་ཐོན་པའི་དབང་གིས་བྱུང་བར་སེམས་ཏེ། “ཤེལ་”ལ་“ཤེས་”དང་། “བལ་”ལ་“བས་“སོགས་ཀློག་སྟངས་དེའི་དབང་གིས་བྱུང་བར་སེམས་ལ། ཡང་“རད་པ་”ནི་རལ་པའི་“རལད་”ལ་ཡངས་འཇུག་ད་དྲག་ཡོད་པའི་དབང་གིས་བྱུང་བར་བཤད་ཚུལ་འདུག་པ་དེ་ཡིད་སྲིད་ལ། སྒྲ་ཟུར་ཆག་པའི་དབང་གིས་ཀྱང་ཡིན་སྲིད།
རལ་པའི་ལོ་རྒྱུས།
རྩོམ་སྒྲིག
ཁྱུང་པོའི་རལ་པ་བྱུང་རབས་ཅུང་བཤད་ན། ད་ལྟ་འཁྲབ་ཀྱིན་པའི་རལ་པའི་སྐྱུ་རྩལ་ཇི་བཞིན་པ་དེ་གནའ་རབས་ནས་ཡོད་ཅེས་བཤད་མི་སྤོབས་ཀྱང་། འཁྲབ་ཆས་དང་། རོལ་མོ། འཁྲབ་སྟངས་ཕྱོགས་འདྲ་བ་ཙམ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཙམ་ནས་ཡོད་པར་མངོན་དེ། དུས་རབས་ 14 ཕེབས་པའི་སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོའི་སྙན་རྒྱུད་«མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད་»ལས། རོལ་མོ་དང་འཁྲབ་སྟངས་སྣ་ཚོགས་ཞིག་བསྟན་པ་དང་། ཁྱད་པར་དུ་ཉེ་ལམ་རྒྱ་གར་མངའ་ཁོངས་མོན་རྟ་དབང་ནས་རྙེད་པའི་དཔེ་རྙིང་«ལྷ་གཞུང་གཏེར་མ་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་»[༡༢]ལས། “ཕ་ཇོ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཁོང་། སྐུ་ནི་ལྷ་དང་གསས་ཀྱི་བརྒྱན། གསུང་ནི་སྨྲང་དང་བོན་གྱི་བརྒྱན། ཐུགས་ནི་ལྟོ་དང་སྤྱད་ཀྱི་བརྒྱན། སྐུ་ལ་ཞེ་ཐུལ་སྲམ་ཐུལ་གསོལ། དབུ་ལ་སྟག་ཞྭ་ཁྲ་མོ་གསོལ། ཞབས་ལ་གཟིག་ལྷམ་ཡུ་ཐུང་གསོལ།” ཞེས་དང་། “ཇོ་[=ཇུ་]ཐིག་ཐག་པ་སློ་[=གློ་]ལ་རྟགས་[=བཏགས།] རྔ་གྲམ་པོ་གཞུང་རྒྱལ་རྒྱབ་ལ་ཁུར། གཤང་མཁར་མོ་འཁྲོལ་ཆེན་ཕྱག་ན་བསྣམས།” ཞེས་སོགས་ཀྱིས་རལ་པའི་རྒྱན་གོས་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་ཉྭ་རྒྱ་དེ་དོན་དུ་གང་གི་མཚོན་དོན་ཡིན་པ་བཅས་གསལ་བར་འཁོད་ཡོད།
དེ་བཞིན་བན་དེའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ལས་ཀྱང་འབྱུང་བ་སྟེ། ས་སྐྱ་བ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན་ (1312–1375) གྱིས་མཛད་པའི་«རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་»[༡༣] དང་། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་(1504-1564/1566) «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་»[༡༤] ཏཱ་ལའི་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་«རང་རྣམ་དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་»[༡༥]དང་། དེ་བཞིན་ཉེ་ཆར་བརྩམས་པའི་«བོད་རྒྱལ་མོ་རོང་གི་ལོ་རྒྱུས་རབ་གསལ་མེ་ལོང་»[༡༦]བཅས་པ་ལས། “ཁྱེའུ་བུ་མོ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས། །ཆས་བརྒྱན་ལག་ན་རྔ་མ་ཐོགས། །རྔ་བརྡུང་གླུ་ལེན་གར་སྟབས་བསྒྱུར། །གཡག་སེང་དར་སེང་སྟག་སེང་དང་། །འབྲུག་དང་སེང་ཕྲུག་གར་མཁན་དང་། །དཔལ་མཛེས་རྔ་ཐོགས་འཆམ་པོ་སོགས། །རྒྱལ་པོའི་སྐུ་ལ་མཆོད་པ་འབུལ། །”ཞེས་སོགས་ཀྱིས་རལ་པའི་རྣམ་པ་ཕྱོགས་ཙམ་བསྟན་ཡོད། གོང་གསལ་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་པ་པོ་རྣམ་པས་ལུང་ཚིག་འདི་དག་རིམ་པས་དྲངས་ཡོད་ཀྱང་ཕུགས་ཀྱི་ལུང་ཁུངས་ནི་«རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་»ཡིན་པར་ངེས་ཤིང་། དེ་ལས་དཔའ་བོ་གཙུག་ལས་ཕྲེང་བ་དང་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པས་དྲངས་ནས་རིམ་བཞིན་ཚིག་དོན་ལའང་འགྱུར་བ་ཕྱིན་པར་མངོན། དེ་ལས་ཅུང་མི་འདྲ་ཞིང་གར་འཆམ་གྱི་རྣམ་པ་ཞིབ་ཕྲ་འཁོད་ཡོད་ས་ནི་ཨོ་རྒྱན་གླིང་པའི་ (b.1323) «རྒྱལ་པོ་བཀའ་ཐང་»[༡༧] འདི་ཉིད་ཡིན་ཏེ་དེ་ལས། “མཛེས་པའི་ཁྱེའུས་ལག་ན་རྔ་མ་ཐོགས། །གར་སྟབས་བྲོ་བརྡུང་ཤོན་རྩེད་བྱེད་པ་དང་། །རྒྱལ་པོའི་སྐྱོ་སངས་འབག་དང་སེང་གེ་དང་། །སྔགས་བོན་རྔ་ཐོགས་འཆམས་པོ་བྱེད་པ་དང་། །རྒྱལ་པོ་མཉེས་པ་བཙུན་མོ་མཛེས་མ་ཀུན། །རྒྱལ་པོའི་སྤྱན་སྔར་སྤྲིན་ལྟར་གཏིབས་ནས་བཞུགས། །བུ་མོ་མཛེས་མས་གཡུང་དྲུང་ཤོན་གྲ་བཅས། །གསུང་སྙན་ཟོར་ཁུགས་འཐེན་ཅིང་རྐང་བྲོ་བརྡུང་། །རྫུ་འཕྲུལ་རྟ་ཞོན་བརྒྱ་དང་འཆམས་པོ་དང་། །དོམ་འདྲ་སྤྲེལ་འདྲ་སྐྱུས་མོ་ལང་མ་ལིང་། །ཟངས་དུང་ཆ་ལང་འཁར་རྔ་གླིང་བུ་དང་། །རྫ་རྔ་པི་ཝང་ཕེག་རྡོབ་རོལ་མོའི་ཚོགས། །རྒྱལ་མཚན་བ་དན་ཕུར་མ་ཟུར་འཕན་དང་། །དར་ཁྲ་བསིལ་གཡབ་རླུང་བསྐྱོད་པུ་རུ་རུ། །”ཞེས་སོགས་འཁོད་ཡོད། དེས་ན་གོང་འཁོད་«རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་»དང་«རྒྱལ་པོ་བཀའ་ཐང་»གཉིས་སུ་སྔ་མིན་དང་གཅིག་གིས་གཅིག་ལས་དྲངས་ཡོད་མེད་བཤད་མི་ཐུབ།
གང་ལྟར་གོང་གསལ་ལོ་རྒྱུས་ཁག་དཔགས་ཏེ་མིང་ལ་“རལ་པ་”ཞེས་འབོད་སྲོལ་ཡོད་མེད་ཇི་ལྟར་ཡང་། རལ་པ་དང་རྣམ་པ་ཕྱོགས་འདྲ་བའི་ལྟད་མོ་འཁྲབ་སྟོན་ཞིག་གནའ་ནས་ཡོད་པར་དཔོག་ནུས་ལ། «ཁྱུང་ཡུལ་རལ་བྲོའི་བྱུང་ཚུལ་དང་དེའི་སྒྱུ་རྩལ་སྐོར་ཅུང་ཙམ་གླེང་བ་»ལས་ཀྱང་། “ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་པའི་ནང་ལྷ་མོ་དང་རལ་བྲོ་ཆེད་དུ་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་བོད་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་ཉམས་ཞིབ་ཆེན་མོ་ཞོལ་ཁང་བསོད་ནམས་དར་རྒྱས་ལགས་ཀྱིས་བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་<མཆོད་ཆས་>ཟེར་བ་ཞིག་ལག་སོན་བྱུང་བའི་ནང་རྩལ་རྩེད་དང་། རྔ་འཆམ། རླུང་སྒོ། གྲི་རྩེད་སོགས་རལ་པའི་སྒྱུ་རྩལ་རང་དུ་འདུག། རལ་པའི་སྒྱུ་རྩལ་འདི་ནི་བོན་གྱི་འཆམ་ལས་བྱུང་བ་བསྙོན་མེད་རེད། ཅེས་གསུངས་པ་དེ་ཡང་མཁས་པ་ཆེན་པོའི་བདེན་དོན་གཡོ་མེད་རི་འདྲ་བ་ཞིག་ཡིན་པར་འཁུམས།” ཞེས་གསུངས་པ་འདིར་བདེན་ཆ་ཅུང་ཡོད་པར་སེམས།
མི་རས་ལ་དང་རལ་པ་སྒྱུ་རྩལ།
རྩོམ་སྒྲིག
ཡང་རལ་པ་འཁྲབ་སྟོན་འདི་རྗེ་མི་ལས་གསར་གཏོད་བྱས་ཚུལ་ནི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་སྒྲ་འདྲ་བའི་གཞི་ཙམ་ལ་བརྟེན་ནས་རྟོག་བཟོ་བྱས་པ་ལས་དངོས་ཡོད་ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་ཁུངས་སྐྱེལ་གང་ཡང་མེད་ཚུལ་བཤད་པ་ཧ་ལམ་བདེན་མོད། བོད་འདིར་བར་སྐབས་ཤིག་ནས་རྗེ་མི་ལའི་སྙན་གྲགས་ས་ཁྱབ་རྡོ་ཁྱབ་ཏུ་སོང་བའི་རྐྱེན་གྱིས། རལ་པ་སྒྱུ་རྩལ་ཚོགས་པ་དེ་དག་གིས་ཀྱང་གཟིགས་མོ་བའི་དགོས་མཁོ་སྐོང་ཆེད། འཁྲབ་གཞུང་རྗེ་མི་ལའི་རྣམ་ཐར་བྱས་པའི་རལ་པའི་འཁྲབ་སྟོན་གཙོ་ཆེར་བྱས་པའི་ཤུགས་རྐྱེན་ལས། བདེན་མིན་ལ་མ་ལྟོས་པར་མི་རས་ལ་དང་རལ་པ་སྒྱུ་རྩལ་བར་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་འདི་དག་བྱུང་བར་སེམས།
འཁྲབ་སྟོན་འདིར་“རལ་པའི་”མིང་དངོས་བྱུང་ཚུལ།
རྩོམ་སྒྲིག
ཆེས་མ་མཐའ་ཡང་སྤྱི་ལོ་ 1277 ཙམ་ནས་བྱུང་ཡོད་པར་མངོན་ཏེ་སྔོན་དུས་རི་བོ་ཆེའི་ལྷ་ཁང་ཁྲ་འཁྱིལ་མ་གསར་དུ་བཞེངས་སྐབས་ཁྱུང་པོ་ཨོ་ཐོ་རལ་པའི་ཞབས་བྲོ་ཚོགས་པ་བོས་ཏེ་རལ་པ་གཟིགས་འབུལ་ཞུས་པའི་བཤད་རྒྱུན་ལྟར་ན། ད་བར་དུ་ལོ་ངོ་ 744 ཕྱིན་ཡོད། དེ་མིན་ཡིག་ཐོག་ལ་འཁོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཁ་གསལ་མ་རྙེད།
ཁྱུང་ཡུལ་རལ་པའི་རྒྱུད་འཛིན།
རྩོམ་སྒྲིག
ཡང་«ཁྱུང་ཡུལ་རལ་བྲོའི་བྱུང་ཚུལ་དང་དེའི་སྒྱུ་རྩལ་སྐོར་ཅུང་ཙམ་གླེང་བ་»ལས། “གཅིག ཐག་རྒྱུག་རལ་པ། ཆེས་དར་སྔ་བའི་རལ་བྲོ་ཞིག་ཡིན་པར་གྲགས། དེང་སང་རྒྱུན་ཆད་ནས་མེད་པར་སྣང་། གཉིས། ཨོ་ཐོ་རལ་པའམ་དབུ་མདོ་རལ་པ། ཁྱུང་ཡུལ་དཀར་སྨད་གྱང་སྔོན་ཁུལ་དུ་དར་སྲོལ་ཆེ་བ་འདུག བརྒྱུད་འཛིན་པ་ཨོ་ཐོ་ཚང་། སྔོན་དུས་རི་བོ་ཆེ་ལྷ་ཁང་ཁྲ་འཁྱིལ་མ་གསར་བཞེངས་སྐབས་ཆེད་དུ་རལ་བྲོ་འཁྲབ་མཁན་དེ་ཨོ་ཐོ་རལ་པ་ཡིན་པ་དང་དེང་སང་ཡང་དེའི་ལུགས་སྲོལ་མ་ཉམས་པར་དམིགས་བསལ་དུས་སྟོན་སྐབས་ཁྱུང་པོ་སྟེང་ཆེན་ནས་རལ་པའི་སྒྱུ་རྩལ་བ་ཆེད་ཕེབས་ཀྱིས་འཁྲབ་སྟོན་དགོས་པ་ཡིན་འདུག གསུམ། ལྡོང་ལུགས་རལ་པ། ཁྱུང་ཡུལ་ནག་རུའི་སྡེ་ཁོངས་ས་མདོ་ཤང་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་རལ་པ་ཞིག བརྒྱུད་འཛིན་པ་ས་མདོ་ལྡོང་ལུགས་ཚང་ངམ་རལ་པ་ཚང་བཀྲ་ཤིས་ཆོས་སྒྲོན་འཁོར་དང་བཅས། བཞི། ཁྲ་ག་གཟི་རལ་པའམ་རྡོ་བཅངས་རལ་པ། ཁྲ་ག་གཟི་ནས་རལ་རྒན་བསོད་ནམས་མགོན་པོ། དེས་རལ་པ་སྐྱ་བདག་རྡོ་རྗེ། དེས་རལ་རྒན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྡོ་རྗེ། དེས་རལ་རྒན་ག་ཁྲོ། དེས་བསྟན་འཛིན་ནོར་བུ་བར་བརྒྱུད་ཅིང་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་བསྟན་འཛིན་ནོར་བུའི་རལ་བྲོའི་སྒྱུ་རྩལ་ཁྱད་ཆོས་ལ་བསྔགས་བརྗོད་ཀྱི་མེ་ཏོག་གཏོར་མཁན་མང་ལ་རལ་བྲོ་དེ་ནི་ཁྱུང་ཡུལ་སེར་ཚའི་ཡུལ་དུ་དར་སྲོལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་འདུག ལྔ། མཛོ་པ་རལ་པ། ཁྱུང་སེར་གསེར་གཡུ་མདོ་སྐོར་དུ་དར་མྱོང་ཡོད་པའི་རལ་བྲོ་ཞིག་ཡིན་སྐད་ཐོས། དེ་ལ་སོགས་པ་ཁྱུང་ཡུལ་ས་གནས་མང་པོར་རལ་བྲོའི་སྒྱུ་རྩལ་འདི་དག་གནའ་ནས་ད་བར་ཤོག་བུ་ལ་སྣུམ་གྱིས་འཚོས་པ་བཞིན་དང་ཆུ་བོ་ལམ་དུ་ཞུགས་པ་ལྟར་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་དར་སྲོལ་བྱུང་བ་ཡིན་འདུག མིང་མི་འདྲ་བར་ཐོགས་པའང་རལ་པའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་སྲོལ་འབྱེད་མཁན་ངོས་ནས་མ་ཡིན་པར་བརྒྱུད་འཛིན་པའི་དུད་མིང་དང་རུས་མིང་བྲོ་ལ་སྦྱར་ནས་དེ་ལྟར་ཐོགས་པ་དཔྱད་པའི་ལམ་ནས་ཡོངས་སུ་བརྟགས་ཐུབ་པ་འདུག་གོ །”ཞེས་པར་བཤད་ལ་ལྟར་རོ། ། ད་དུང་རལ་པའི་སྐོར་ཤེས་འདོད་ན་ཁྱུང་ཡུལ་རལ་བྲོའི་བྱུང་ཚུལ་དང་དེའི་སྒྱུ་རྩལ་སྐོར་ཅུང་ཙམ་གླེང་བ་ཞེས་པ་འདིར་གཟིགས།
མི་རིགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ལག་ཤེས་ཐད་ནས་ཐགས་འཐག་པ། རྫ་མ་བཟོ་བ། རུམ་གདན་འཐག་པ། གྱོན་པ་འཚེམ་པ། ལྷམ་གྲུབ་པ། རྟ་སྒ་ཆས་བཟོ་བ། གསེར་མགར་དངུལ་མགར། ཤིང་བཟོ་སོགས་ཡོད།
དགོན་སྡེ་ཁག
རྩོམ་སྒྲིགཆོས་ལུགས་ཁག་གི་དགོན་པའི་ཐོ་གཞུང་རེའུ་འདི་«ཁྱུང་པོ་སྟེང་ཆེན་»དེབ་ཕྲེང་དང་པོ། ༢༠༠༥ ནང་བཀོད་པ་བཞིན་བྲིས་པ་ལས། རེ་རེ་བཞིན་ཞིབ་འཇུག་སོན་མེད། དོན་དངོས་ཐོག་དེབ་འདིར་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཕར་ཞོག་མིང་གི་བརྡ་དག་ཙམ་ལའང་ནོར་བ་ཚབས་ཆེན་བྱུང་ཡོད་པ་ཞུ་མ་དགོས་པ་ཞིག་རེད། ལར་དགོན་པ་རེ་རེའི་ལོ་རྒྱུས་ནི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་ཆེད་མཁས་པ་ཚོས་ཀྱང་གཏན་ལ་འབེབས་པར་དཀའ་བ་ཞིག་ན། དགོན་གནས་སླར་གསོའི་སྐབས་དགོན་པའི་འཛིན་སྐྱོང་འགོ་པ་ཚོས་འོས་མེད་ཀྱི་རེའུ་མིག་བཀང་བ་ཙམ་དེར་ཡིད་གཏན་འཕེར་བ་ཞིག་ཇི་ལྟར་ཡོང་སྟེ་ཡོང་ཐབས་མེད་པ་ཤེས་དགོས། ཐོ་གཞུང་སྔ་ཕྱི་ལོ་རབས་དང་མཐུན་པར་བཀོད་ཡོད།
བོན་པོ།
རྩོམ་སྒྲིག
མིང་། | ས་གནས། | ཕྱག་འདེབས་མཁན། | ཕྱག་བཏབ་ལོ། | ཟུར་བརྗོད། | |
---|---|---|---|---|---|
1 | དམུ་ཡད(ཡག)ལྷ་ཁང་། | ཤེལ་སྐུ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། | 794 (ནོར) | ཁོང་གི་འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས་ (1299–1327) ལ་དཔགས་ན་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་བཅུ་བཞི་པར་བྱོན་པའི་བླ་མ་ཞིག་ཡིན་པས་794 ལོར་དགོན་པ་འདེབས་ཐབས་གཏན་ནས་མེད་པས་ལོ་རྒྱུས་ནོར་བར་ངེས། | |
2 | སྟེང་ཆེན་དགོན། | སྟེང་ཆེན་ཤང་། | ཁྱུང་པོ་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན། | ལྕགས་གླང་། 1061 | |
3 | ནག་རུ་བསམ་གཏན་གླིང་དགོན་པ། | ཁྱུང་པོ་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། | དུས་རབས། 11 | ||
4 | གནམ་སྟེང་དགོན་པ། | སྨོན་ལམ་འོད་ཟེར། | ས་སྟག 1278 | ||
5 | བྱ་ཟེ་ཡང་རྫོང་དགོན། | སེར་ཚ་ཤང་། | སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོ། | ཆུ་སྦྲུལ། 1354 | |
6 | ཝ་དགེ་དགོན་པ། | སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོ། | ལྕགས་སྤྲེལ། 1380 | ||
7 | དཀར་ལེགས་དགོན། | སྟེང་ཆེན་ཤང་། | ཡག་སྙ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན། | ལྕགས་བྱ། 1381 | |
8 | རྩེ་དྲུག་དགོན་པ། | སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོ། | ཆུ་ཁྱི། 1382 | ||
9 | ལྗོངས་(ལྗང་)ཤོད་བོན་དགོན། | སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོ། | ཆུ་ཁྱི། 1382 | ||
10 | སྤྲ་ཁོ་དགོན་པ། | གྱང་སྔོན་ཤང་། | སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོ། | ཤིང་བྱི། 1384 | |
11 | བདའ་གཤིས་དགོན་པ། | སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོ། | ཤིང་བྱི། 1384 | ||
12 | ཀོ་རྒྱལ་དགོན་པ། | ཀོ་རྒྱལ་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན། | ས་བྱི་། 1408 | ||
13 | ཕུག་ལེབ་དགོན་པ། | དབང་ཆེན་གྲགས་པ། | དུས་རབས། 15 | ||
14 | གཡུ་མཚོ་ལྷ་ཁང་། | སངས་རྒྱས་གླིང་པ་བྱང་ཆུབ་རྡོ་རྗེ། | ལྕགས་བྱ། 1441 | ||
15 | གཡུང་དྲུང་དཔལ་རི་དགོན། | འགྲུ་བླ་མ་གཡུང་དྲུང་དབང་གྲགས། | ཤིང་སྟག 1434 | ||
16 | ག་ཤེལ་དགོན་པ། | ཤེལ་ཞིག་སྐལ་བཟང་གྲགས་པ། | ལྕགས་སྟག། 1530 | ||
17 | རི་དམར་དགོན་པ། | ཤེལ་ཞིག་དབུ་དཀར། | ལྕགས་རྟ། 1570 | ||
18 | ཞུ་ཚང་དགོན། | ཞུ་བསྟན་འཛིན་གྲགས། | ཆུ་འབྲུག 1652 | ||
19 | རྒྱལ་སྒོ་དགོན། | བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། | ས་རྟ། 1678 | ||
20 | བེ་སྒོ་དགོན། | སངས་རྒྱས་གླིང་པ། | མེ་རྟ། 1726 | ||
21 | རེ་ནེ་ལྷ་ཁང་། | ཟླ་བ་རྒྱལ་མཚན། | མེ་འབྲུག 1796 | ||
22 | དར་རྒྱས་དགོན། | དགེ་རིན་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས། | ཤིང་རྟ། 1834 | ||
23 | མཁར་སྤུངས་ལྷ་ཁང་། | ཚུལ་ཁྲིམས་མཚོ་མོ། | ཤིང་གླང་། 1745 | ||
24 | ལྡོང་རྫོང་དགོན་པ། | ཁྲི་འོད་རྒྱལ་མཚན། | ས་སྤྲེལ། 1788 | ||
25 | མང་རྫོང་དགོན། | ཁྱུང་པོ་རྨ་སྐུ་ཞབས། | ས་རྟ། 1794 | ||
26 | ཚ་ནེ་རི་ཁྲོད། | ཨ་ལུང་མཚམས་པ། | དུས་རབས། 19 | ||
27 | མར་ཁུ་ལྷ་ཁང་། | ཕུན་ཚོགས་བློ་གྲོས། | ཤིང་རྟ། 1834 | ||
28 | རི་ཁྲོད་དགོན། | མེ་སྟོན་ཉི་མ་རྒྱལ་མཚན། | ཤིང་འབྲུག 1844 | ||
29 | སྨོན་རྒྱལ་དགོན། | ནམ་མཁའ་དབང་རྒྱལ། | ས་རྟ། 1876 | ||
30 | ངང་རྫོང་དགོན། | གོ་སྤྲུལ་རིན་ཆེན་རྒྱལ་མཚན། | ས་རྟ། 1918 | ||
31 | བྱ་ཆེན་ལྷ་ཁང་། | ཤེལ་ཞིག་ཚུལ་སྐལ་བཟང་གྲགས་པ།? | ལྕགས་འབྲུག 1940 | ||
32 | སྔོ་ཕུག་རི་ཁྲོད། | སེམས་ཉིད་རྒྱལ་མཚན། | ཤིང་བྱ། 1945 | ||
33 | ལྷ་ལུང་དགོན། | ཤེལ་ཞིག་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན། | ས་འབྲུག 1948 | ||
34 | གཡུ་བཀྲ་ལྷ་སྟེང་དགོན། | xxx | xxx |
རྙིང་མ།
རྩོམ་སྒྲིག
མིང་། | ས་གནས། | ཕྱག་འདེབས་མཁན། | ཕྱག་བཏབ་ལོ། | ཟུར་བརྗོད། | |
---|---|---|---|---|---|
1 | སེངྒེ་ལྷ་ཁང་། | གྱང་སྔོན་ཤང་། | སེངྒེ་ལྕགས་མདུད་བླ་མ། | དུས་རབས། 11 | སེངྒེ་ལྷ་ཁང་འདི་སྟག་ཤམས་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་ཡིན་ཞིང་ཆོས་བརྒྱུད་འདི་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པར་བྱུང་བའི་གཏེར་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པས། དུས་རབས་ 11 པར་བྱུང་བ་བཤད་དཀའ་བ་ཞིག་རེད། ཡང་ན་དེའི་སྔོན་དུ་ལྷ་ཁང་འདི་ཆོས་རྒྱུད་གཞན་གྱི་ཡིན་པའི་ཁུངས་ཡོད་ན་མ་གཏོགས། |
2 | རོང་མཐོང་(རོམ་ཐང་)དགོན། | གྱང་སྔོན་ཤང། | བདེ་ཆེན་རྡོ་རྗེ། (1416–1470s) | མེ་ཡོས། 1027 | སྤྱི་ལོ་1027 ལོ་ནི་བོད་རབ་བྱུང་འགོ་བཙུགས་པའི་ལོ་ཡིན་པས། སྐབས་དེའི་གཡས་གཡོན་དུ་གླིང་གེ་སར་བྱོན་པར་ཆ་འཇོག་བྱས་པ་ཡིན་ངེས། འོན་ཏེ་«བདུད་འཇོམས་རྒྱལ་རབས་»སུ་གླིང་གེ་སར་ 1038 ལ་གཞི་ནས་འཁྲུངས་པར་བཤད་པའང་ཡོད། ལར་ནས་གླིང་གེ་སར་འཁྲུངས་མ་ཐག་དགོན་པ་ཇི་ལྟར་འདེབས་ནུས། གང་ལྟར་དགོན་པ་དགོན་པ་དངོས་སུ་ཕྱག་འདེབས་པ་པོ་བདེ་ཆེན་རྡོ་རྗེ་ནི་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པར་བྱོན་པ་ཤེས་པར་བྱའོ། ། |
3 | གླེགས་བམ་དགོན། | རྒྱ་སྟོན་བླ་མ་ནམ་མཁའ་རྡོ་རྗེ། | ཆུ་ཡོས། 1423 | ||
4 | གནམ་ལྕགས་རི་ཁྲོད། | གྱང་སྔོན་ཤང་། | གར་དབང་གནམ་ལྕགས་རྡོ་རྗེ། (1694–1738) | ཆུ་སྟག 1542 | དགོན་པ་ཕྱག་བཏབ་ལོ་དེ་ཕྱག་འདེབས་པ་པོ་མ་འཁྲུངས་སྔོན་གྱི་ལོ་ 152 བཀོད་འདུག་པས་ངེས་པར་དུ་ནོར་ཡོད། |
5 | པ་ཊཾ་དགོན། | ཀུན་དགའ་རབ་འཕེལ། | ས་སྟག། 1698 | ||
6 | རི་བུ་(གུ)ལྷ་ཁང་། | གྱང་སྔོན་ཤང། | རི་བུ་(གུ)བླ་མ། | མེ་སྤྲེལ། 1956 | དགོན་འདི་ཀཿཐོག་སི་ཏུའི་གནས་ཡིག་ཏུ་འཁོད་ཡོད་པས་ཕྱག་བཏབ་ལོ་ནོར་བར་སེམས། |
7 | པད་གདན་དགོན། | ནག་པོ་རྒོད་འཕུར། | xxx |
བཀའ་བརྒྱུད།
རྩོམ་སྒྲིག
མིང། | ས་གནས། | ཕྱག་འདེབས་པ་པོ། | ཕྱག་བཏབ་ལོ། | ཟུར་བརྗོད། | |
---|---|---|---|---|---|
1 | ངང་བཟོ་དགོན། | གྱང་སྔོན་ཤང་། | སྟག་ལུང་བཀྲ་ཤིས་དཔལ། | ཆུ་ཕག 1203 | |
2 | ནེ་ཁྲབ་དགོན་པ། | གྱང་སྔོན་ཤང་། | སྟག་ལུང་བཀྲ་ཤིས་དཔལ། | ཆུ་ཕག 1203 | |
3 | ལ་ཐོག་དགོན། | ས་སྒང་ཤང་། | ཞག་གཅོད་བཀྲ་དཔལ་བཟང་། | ལྕགས་སྟག 1530 | ༡༥༣༣ ཞེས་ལོ་རྒྱུས་གཞན་དུ་གསལ། |
4 | གསལ་སྟོང་དགོན། | གསལ་སྟོང་སྒོམ་ཤྭོ། | ས་སྤྲེལ། 1908 |
དགེ་ལུགས།
རྩོམ་སྒྲིག
མིང་། | ས་གནས། | ཕྱག་འདེབས་པ་པོ། | ཕྱག་བཏབ་ལོ། | |
---|---|---|---|---|
1 | ཚ་འབྲོང་དགོན། (ཀར་ལུགས) | ཁྲི་རྡོ་ཤང་། | གྲུང་དང་པོ་དཔལ་ལྡན་བཟང་པོ། (དགེ་འདུན་གྲུབ་པའི་ཞབས་སློབ། བཻ་སེར་ཁ་པ། ཤོག ༢༦༣) | ས་བྱི། 1048?[༡༨] |
2 | སྒང་ནེ་དགོན། | ཞེ་གསུང་།? | ལྕགས་བྱ། 1441 | |
3 | མོང་རོང་དགོན། | ཞེ་གཞུང་། | ལྕགས་བྱ། 1441 | |
4 | རག་རིག་དགོན། | ས་སྒང་། | མཁན་ཆེན་བསོད་ནམས་དཔལ་ལྡན། | ལྕགས་བྱ། 1441 |
5 | དགོན་གསར་དགོན། | ས་སྒང་། | མཁན་ཆེན་བསོད་ནམས་དཔལ་ལྡན། | ལྕགས་བྱ། 1441 |
6 | ཇོ་དགོན། | གྱང་སྔོན། | ཤིང་བྱ། 1445 | |
7 | དིལ་མགོ་དགོན། | ས་མདོ། | ཤིང་སྦྲུལ། 1485 | |
8 | འཆམ་རྫོང་དགོན།(rdzong hung) | ལྗང་ཤོད། | མེ་ལུག 1487 | |
9 | བུམ་དགོན། (བོང་དགོན།) | གྱང་སྔོན། | ཤིང་ལུག 1535 | |
10 | དཀྱིལ་(སྐྱིད)མཁར་དགོན་པ། | གྱང་སྔོན། | ས་ཕག 1539[༡༩] | |
11 | བསམ་འགྲུབ་དགོན། | གྱང་སྔོན། | ས་སྤྲེལ། 1548 | |
12 | གྲྭ་འཕེལ་དགོན། | ག | རྗེ་དྲུང་ཤེས་རབ་དབང་པོ། | མེ་ཡོས། 1567 |
13 | བཀྲ་ཤིས་གླིང་དགོན་པ། | སེར་ཚ་ཤང་། | རྡོ་རྗེ་དྲིལ་ཆུང་། | ཤིང་སྟག 1674 |
14 | གླིང་རྫོང་དགོན། | གསེར་? | ཀརྨ་པ་རང་བྱུང་རྡོ་རྗེ། (1284-1339) | དུས་རབས། 16[༢༠]? |
མཆན།
རྩོམ་སྒྲིག- ↑ མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་ཡུལ་ཤུལ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ།
- ↑ ཁྱུང་པོ་སྟེང་ཆེན། 2005: p. 1.10–12: “འཇའ་མོ་’ཞེས་པ་ནི་སོག་སྐད་ཡིན་ལ། དེའི་གོ་དོན་ནི་‘རྟ་ཚུགས་སམ་’འགྲིམ་འགྲུལ་སྐྱེལ་འདྲེན་འབབ་ཚུགས་ཀྱི་མིང་ཡིན་པས།”
- ↑ «ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་» (PT1287.0198–0199) ལས་བྱུང་བ་ལྟར་ན། “ཙང་[=གཙང་]བོད་ཀྱི་རྗེ་བོ་མར་མུན་མགོ་བཆད་[=བཅད་]དེ། ཙང་[=]གཙང་བོད་ཀྱི་ཁྱིམ་ཉི་གྲི།[=ཁྲི།] བཙན་པོའི་ཕྱག་དུ་པུལ་[=ཏུ་ཕུལ་]ཏེ། ཟུང་ཙེ་གློ་བ་ཉེའོ། ། འུང་ནས། བཙན་པོ་སློན་བཙན་གྱྀས། ཙང་[=]གཙང་བོད་ཁྱིམ་ཉི་གྲྀ།[=ཁྲི།] ཟུ་ཙེ་གློ་བ་ཉེ་བའི་བྱ་དགའར་སྩལ་[=དགར་བསྩལ་]ཏོ། །འུང་གྀ་འོག་དུ་ཏུ་བཙན་པོ་མཆེད་གཉིས་ལ། མོང་སྔོན་པོས་གློ་བ་རྀངས་པ། ཟུ་ཙེ་གློ་བ་ཉེ་བས་དཀུའ་བེལ་ནས། བཙན་པོ་མཆེད་གཉྀས་ཀྱི་སྐུ་ལ་མ་དར་པར། མོང་སྔོན་པོ་བཀུམ་བཀུབས་ཏེ། །ཟུ་ཙེ་གློ་བ་ཉེའོ། །” ཞེས་པའི་ཟུ་ཙེ་ནི་ཁྱུང་པོ་སྤུངས་སད་ཟུ་ཙེའོ།་།
- ↑ «ཉང་རལ་ཆོས་འབྱུང་» (p. 169.22–170.6) “ཕུང་གཡག་ཐལ་ཁ་རུ་རིངས་སུ་གྲགས་པ་དེ་འདུལ་བ་ལ་རྟ་ཅང་ཤེས་དགོས་པས། ཀོང་པོའི་ཡུལ་བྲེ་སྣ་ནས། རྟ་བྱ་མ་ཞུར་རུ། དམུ་ཏེ་ལོང་བས་རྙེད་དོ། །དེ་ཡང་འབྲས་ལྗང་ཕོར་ཆུས་སོས་ཏེ། བྱང་གངས་ལ་རོང་དུ་བྱོན་ཏེ། རྟ་ཞོན་ནས་གཡག་དེད་ནས། དགོང་མོ་མཚོ་ཁུག་གཅིག་ཏུ་ཚུད་པས། རྟ་ཀ་འཐེན་པའི་དྲུང་དུ་འབྲོང་ཤོར་བ། ཁྱུང་པོ་སྤུ་ཐང་གཟུང་རྩེ་ལངས་ནས། རྟ་ཀ་ལ་འཇུས་ཏེ་རྫ་རར་ཁྲིད་ནས། རྒྱལ་པོ་ལ་རྒོད་ཤ་གྲངས་དྲངས་སོ། །དེ་ལ་ཁྱེད་ཀྱིས་ཕུང་གཡག་འདུལ་རོགས་གྱིས་གསུངས་པས། ངོས་ཀྱི་གྲོགས་པོ་འབོད་ཟེར་ནས་སོང་སྟེ། དམུ་དཔུང་རྒྱང་རིང་པོ་བྱ་བའི་མི་གཟུགས་ཆེན་པོ་ཞིག་ཁྲིད་བྱུང་ངོ༌། །”
- ↑ «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་» (p. 187.4–5) ལས། “གཙང་སྟོད་གཙང་སྨད་འབྲོ་དང་ཁྱུང་པོའི་ཡུལ། །”
- ↑ «བློན་པོ་བཀའ་ཐང་་» (p. 438.3–17) ལས། “རུ་ལག་སྨད་ཀྱི་སྟོང་སྡེ་བཞི། །ཉང་རོ་འདྲེ་ཡི་སྟོང་སྡེ་ཡིན། །ཁྲི་ཐ་
ཁྱུང་པོའི་སྟོང་སྡེ་
ཡིན། །གད་བཀྲམ་འགོས་ཀྱི་སྟོང་སྡེ་ཡིན། །མཁར་པ་ཤུ་གུའི་སྟོང་སྡེ་ཡིན། །འཚོང་མ་སྟོང་བུ་ཆུང་སྒོའི་སྟོང་སྡེ་ཡིན། །རུ་ལག་སྨད་ཀྱི་དམག་དཔོན་ནི། །འདྲེ་རྒྱལ་ཏོ་རི་ཁྲི་ལོད་ཡིན། །རུ་རྟ་ངང་པ་རྡོག་ནག་ཡིན། །རུ་དར་དར་དཀར་ཐང་འགེབས་ཡིན། །རུ་སྒབ་ཁྱུང་པོ་སྤུ་སྣ་ཟུང
་། ཡིག་ཚངས་གཡུ་ཡི་ཡི་གེ་ཡིན། །དམག་བཞེད་ཐང་ལ་སེར་བ་བབ་པ་འདྲ། །དེ་ཡང་སུམ་འབུམ་དྲུག་ཁྲི་སྟེ། །སྟོད་སྨད་གཉིས་ཀའི་མགོ་གྲངས་ནི། །བདུན་འབུམ་ཉི་ཁྲི་ཡོད་དོ་སྐད། །གཡས་རུའི་སྟོང་སྡེ་བརྒྱད་ལ་ནི། །སྟོད་ཡོངས་ཤངས་སྟེང་ཁྱུང་པོའི་སྟོང་
སྡེ་ཡིན། །ལང་མི་ཕོད་དཀར་པ་ཚབ་སྟོང་སྡེ་ཡིན། །དྲང་མཚམས་གཉན་དཀར་ལངས་པའི་སྟོང་སྡེ་ཡིན། །ཡེལ་རབ་ཟོམ་སྟེང་འགོས་ཀྱི་སྟོང་སྡེ་ཡིན། །ཤངས་ཀྱི་སྟོང་བུ་ཆུང་རིང་སླེ་བྱའི་སྟོང་སྡེ་ཡིན། །གཡས་རུ་སྟོད་ཀྱི་དམག་དཔོན་ནི། །རྒྱལ་བ་ཡེ་ཤེས་དེ་དྲུག་མེས་པོ།།ཁྱུང་པོ་སྟག་ཟངས་
ཉང་སྟོད་བྱས། །རུ་རྟ་ནི་མཚའ་[= མཚལ་]ལུ་མ་སྟག །རུ་དར་ནི་ནག་པོ་མཚོ་འདྲ། །རུ་སྒབ་ནི་པ་ཚབ་མཚོ་བཞེར། །ཡིག་ཚངས་ནི་ཟངས་ཀྱི་ཡི་གེ །དམག་བཞེད་ནི་བྱུ་རུའི་སྡོང་པོ་བཀྲམ་པ་འདྲ། །མགོ་གྲངས་ནི་སུམ་འབུམ་ལྔ་ཁྲི། །” - ↑ གྱིམ་ཤོད་ཡུལ་དུ་ཁྱུང་པོའི་གདུང་རབས་བྱུང་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ།ལས། “དེ་ནས་སྤུ་བོ་ལ་ནག་དུ་བྱོན། ལ་ཁའི་གངས་མ་ཤོག་ནས་ལ་ཁ་ལ། འགའ་རེ་ཕར་སོང་དབུས་གཙང་དུ་བཞུགས། མུ་ལངས་ཡབ་སྲས་ཚུར་བྱོན། དེར་ཐམས་ཅད་འཐོར་བའི་ཁྱུང་འཐོར་ལ་ཁ་འདི་དགུང་བའི་མཐོ་བྱ་བ་ལགས་སོ། །”
- ↑ “ཁྱུང་འཐོར་ལ”འམ་“ཁྱུང་ཐོ་ལ་”ནི་སྤོ་སྟོད་དང་ཤོ་རྟ་ལྷོ་གསུམ་བར་དུ་ཡོད་པའི་ལ་མཐོན་པོ་ཞིག་སྟེ། སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པར་གནས་སྐོར་བ་མང་པོ་ཞིག་ལ་དུག་ཕོག་ནས་ཤི་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད།
- ↑ ༩.༠ ༩.༡ «རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་» (A, fol. 31b3; B, p, 30.18–18) ལས།“རུ་དཔོན་གྱིས་(1)སུམ་(2)པ་རླངས་ཡུལ་གྱིམ་ཤོད་བྲག་ཤེལ་ལེ་རྒྱ་གར་གྱི་ཞོལ་རྟ་ཤོད་ལུང་དམར་བཟུང་།” (1) གྱི་] A, གྱིས་ B; (2)སུམ་] em., སུམ་ཅུ་] B, སུམ་བཅུ་ A.
- ↑ གཞུང་ལམ་ཨང་ 317
- ↑ «ཀཿཐོག་སི་ཏུའི་གནས་ཡིག་» (p. 488.14–15).
- ↑ https://www.himalayabon.com/review/comment/2020-02-12/1641.html
- ↑ «རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་»ལས། (p. 215.5–11) “ཁྱེའུ་བུ་མོ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས། །ཆས་བརྒྱན་ལག་ན་རྔ་མ་ཐོགས། །རྔ་བརྡུང་གླུ་ལེན་གར་སྟབས་བསྒྱུར། །གཡག་སེང་དར་སེང་སྟག་སེང་དང་། །འབྲུག་དང་སེང་ཕྲུག་གར་མཁན་དང་། །དཔལ་མཛེས་རྔ་ཐོགས་འཆམ་པོ་སོགས། །རྒྱལ་པོའི་སྐུ་ལ་མཆོད་པ་འབུལ། །”
- ↑ «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་» (vol. Ka, pp. 355.21–336.1) “ཁྱེ་འུ་བུ་མོ་ཐམས་ཅད་ཀྱང་། །ཆས་བརྒྱན་ལག་ན་རྔ་མ་ཐོགས། །རྔ་བརྡུང་གླུ་ལེན་གར་སྟབས་སྒྱུ། །གཡག་གསེང་དར་གསེང་སྟག་གསེང་དང་། །འབག་དང་སེང་ཕྲུག་གར་མཁན་དང་། །སྤ་[=དཔའ]མཛེས་རྔ་ཐོགས་འཕྱམ་[=འཆམ་]པོ་སོགས། །རྒྱལ་པོའི་སྐུ་ལ་མཆོད་པར་འབུལ། །”
- ↑ «རང་རྣམ་དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་» (vol. 3, p. 95.13–15) “ཁྱེའུ་བུ་མོ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས། །ཆས་བརྒྱན་ལག་ན་རྔ་མ་ཐོགས། །རྔ་བརྡུང་གླུ་ལེན་གར་སྟབས་བསྒྱུར། །གཡག་སེང་དར་སེང་སྟག་སེང་དང་། །འབག་དང་སེང་ཕྲུག་གར་མཁན་དང་། །དཔའ་མཛེས་རྔ་ཐོགས་འཆམས་པ་སོགས། །རྒྱལ་པོའི་སྐུ་ལ་མཆོད་པ་འབུལ། །”
- ↑ «རྒྱལ་རོང་ལོ་རྒྱུས་» (p. 39.8–9).
- ↑ «རྒྱལ་པོ་བཀའ་ཐང་» (p. 139.23–140.9).
- ↑ སྐབས་དེར་དགེ་ལུགས་པའི་བསྟན་པ་བྱུང་མེད་པས་ཆོས་རྒྱུད་གཞན་ཞིག་ཡིན་དགོས།
- ↑ བྱང་སེམས་ཤེས་རབ་བཟང་པོས་དགོན་འདི་ཕྱག་བཏབ་ན། ཁོང་སྤྱི་ལོ་ ༡༤༥༧ ལོར་ཁོང་གཤེགས་ཟིན་པས་དེའི་རྗེས་ཀྱི་ལོ་བརྒྱད་ཅུའི་མཚམས་ནས་(༡༥༣༩)གཞི་ནས་དགོན་པ་འདེབས་མི་སྲིད་པས་སོ།
- ↑ དགོན་འདི་ཕྱག་འདེབས་པ་པོ་ཀརྨ་པ་རང་བྱུང་རྡོ་རྗེ་ཡིན་ན་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་སྨད་དང་བཅུ་བཞི་པའི་སྟོད་ཀྱི་བར་ཡིན་དགོས་ཀྱང་། འདིར་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་བཀོད་འདུག་པས་ནོར་བར་སེམས།
ཁུངས་འདྲེན་ཡིག་ཆ།
རྩོམ་སྒྲིག«ཀཿཐོག་སི་ཏུའི་དབུས་གཙང་གནས་ཡིག་» | ཀཿཐོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ། «སི་ཏུ་པ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོའི་གངས་ལྗོངས་དབུས་གཙང་གནས་སྐོར་ལམ་ཡིག་ནོར་བུ་ཟླ་ཤེལ་གྱི་སེ་མོ་དོ་». ཁྲིན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2001. [BDRC: W27524]. |
«ཁྱུང་པོ་སྟེང་ཆེན་» | གཡང་དགེ་སོགས་སྟེང་ཆེན་རྫོང་སྲིད་གྲོས། «ཁྱུང་པོ་སྟེང་ཆེན་». སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐུན་ཁང་། 2005 [BDRC: W29563]. |
«རྒྱལ་པོ་བཀའ་ཐང་» | པདྨ་གླིང་པ། «རྒྱལ་པོ་བཀའ་ཡི་ཐང་ཡིག་». In «བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ་» པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986, 1997, vol. 1, pp. 87–227 [BDRC: W17319]. |
«རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་» | ས་སྐྱ་བ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན། «རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་». པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002 [BDRC:
W00KG09730]. |
«རྒྱལ་རོང་ལོ་རྒྱུས་» | བྲག་བར་དཔལ་ལྡན། «བོད་རྒྱལ་མོ་རོང་གི་ལོ་རྒྱུས་རབ་གསལ་མེ་ལོང་». ཀྲུང་པོ་མི་དམངས་ཆབ་སྲིད་གྲོས་མོལ་ཚོགས་འདུ་འབར་ཁམས་རྫོང་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་། 2002 [BDRC: W1GS66375]. |
«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་» | དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་». པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986 [BDRC: W7499]. |
«ཉང་རལ་ཆོས་འབྱུང་» | ཉང་རལ་ཉི་མ་འོད་ཟེར། «ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྦྲང་རྩིའི་སྙིང་པོའི་བཅུད་» ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988 [BDRC: W7972]. |
«ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་» PT1287 | «ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་» (Pelliot Tibetain T1287, International Dunhaung Project Silk Road Online |
«དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་» | ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། «རང་རྣམ་དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་» In «ལྔ་པའི་གསུམ་འབུམ་» vol. Ja (dukūla’I gos bzang vol. 3) པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009 [BDRC: W1PD107937]. |
«བློན་པོ་བཀའ་ཐང་» | པདྨ་གླིང་པ། «བློན་པོ་བཀའ་ཡི་ཐང་ཡིག་». In «བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ་» པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986, 1997, vol. 1, pp. 427–539 [BDRC: W17319]. |
«རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་» | བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན། «རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་». A = New Delhi: T. Tsepal Taikhang, 1974 [BDRC: 30165]; B = {གངས་ཅན་རིག་མཛོད། 3} བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986 [BDRC: W18579]. |
- ཆབ་མདོ་རྫོང་
- འཇོ་མདའ་རྫོང་
- [[གོ་འཇོ་རྫོང་སྐྱ་འབལ་ཤང་།
- རི་བོ་ཆེ་རྫོང་
- སྟེང་ཆེན་རྫོང་
- བྲག་གཡབ་རྫོང་
- དཔའ་ཤོད་རྫོང་
- མཛོ་སྒང་རྫོང་
- སྨར་ཁམས་རྫོང་
- ལྷོ་རོང་རྫོང་
- དཔལ་འབར་རྫོང་